Η Χρόνια Νεφρική Νόσος (ΧΝΝ) είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από προοδευτική απώλεια της νεφρικής λειτουργίας με την πάροδο του χρόνου.

Η ΧΝΝ τελικού σταδίου έχει προϊούσα αύξηση στις χώρες του Δυτικού κόσμου, λόγω της αυξημένης επίπτωσης του σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ, της υπέρτασης και των καρδιαγγειακών συμβαμάτων.

Τι είναι οι Νεφροί;

Οι νεφροί είναι τα «φίλτρα» του οργανισμού μας, που έχουν πολλαπλές λειτουργίες  και πιο σημαντικό σκοπό την αποτοξίνωσή μας από τις βλαβερές και άχρηστες ουσίες του μεταβολισμού. Το νεφρικό σύστημα λειτουργεί ως ‘μονάδα καθαρισμού’ η οποία αποβάλλει κάθε περιττή και επικίνδυνη ουσία από το αίμα.

Η απομάκρυνση των ουραιμικών τοξινών και της περίσσειας ύδατος από το αίμα είναι μια από τις κύριες λειτουργίες των νεφρών, οι οποίοι καθημερινά φιλτράρουν και καθαρίζουν 200 λίτρα αίματος – ποσότητα που αντιστοιχεί σε περίπου 1.000 φλιτζάνια του τσαγιού.

Άλλες λειτουργίες των νεφρών είναι η ρύθμιση της παραγωγής των ερυθρών αιμοσφαιρίων και κατ’ επέκταση του αιματοκρίτη και η ενεργοποίηση της βιταμίνης D που αφορά στην καλή υγεία των οστών.

Τι είναι η ΧΝΝ;

Η ΧΝΝ περιγράφει μία κλινική οντότητα που προκαλείται ως αποτέλεσμα κάποιας βλάβης στους νεφρούς και επιδρά στην γενικότερη κατάσταση του οργανισμού. Εάν η νεφρική νόσος επιδεινώνεται, τα άχρηστα προϊόντα του μεταβολισμού μας συγκεντρώνονται σε υψηλά επίπεδα στο αίμα και οδηγούν το άτομο προοδευτικά να αισθάνεται αδύναμο, ενώ παράλληλα προκαλούν επιπλοκές από διάφορα όργανα που γίνονται συχνότερες όσο προοδεύει η επιδείνωση της νόσου. Η εξέλικη της ΧΝΝ σχετίζεται με την εμφάνιση υψηλής αρτηριακής πίεσης, αναιμίας (χαμηλός αριθμός ερυθρών αιμοσφαιρίων ή χαμηλός αιματοκρίτης όπως είναι ευρέως γνωστό), διαταραχές οστικού μεταβολισμού, νευροπάθεια, ανορεξία, ναυτία και κακή θρέψη.

Επίσης, η νεφρική νόσος αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών συμβαμάτων. Αυτά τα προβλήματα είναι δυνατόν να παρουσιάζονται βραδέως και ο ασθενής να παραμένει ασυμπτωματικός ή φαινομενικά υγιής για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στις πιο συχνές αιτίες που οδηγούν σε Χρόνια Νεφρική Νόσο συγκαταλέγονται ο σακχαρώδης διαβήτης και η αρτηριακή υπέρταση. Άλλες πιο σπάνιες αιτίες περιλαμβάνουν σπειραματικά νοσήματα, νεφροτοξικότητα από φάρμακα, νεφρολιθίαση και διαταραχές του ουροποιητικού συστήματος, λοιμώξεις, όγκους του ουροποιητικού συστήματος ή άλλα  εκ γενετής και επίκτητα νοσήματα Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία με τις κατάλληλες ιατρικές οδηγίες μπορεί να διατηρήσει τη ΧΝΝ σταθερή για μεγάλο χρονικό διάστημα. Όταν η νεφρική νόσος εξελίσσεται, μπορεί τελικά να οδηγήσει σε νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου, η οποία απαιτεί θεραπεία υποκατάστασης (αιμοκάθαρση ή περιτοναϊκή κάθαρση) ή μεταμόσχευση νεφρού.

Αλήθειες για την ΧΝΝ

• Η ΧΝΝ είναι μια μη αναστρέψιμη νόσος, της οποίας η εξέλιξη εξαρτάται από την ρύθμιση και αντιμετώπιση του πρωτοπαθούς αιτίου.
• Η έγκαιρη ανίχνευση μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της εξέλιξης της νεφρικής νόσου σε νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου.
• Οι καρδιακές παθήσεις είναι η κύρια αιτία θανάτου για όλους τους ανθρώπους με ΧΝΝ.
• Ο υπολογισμός του ρυθμού σπειραματικής διήθησης (GFR) είναι η καλύτερη επιλογή για την εκτίμηση της νεφρικής λειτουργίας που διαθέτουμε αυτή τη στιγμή.
• Η Υπέρταση προκαλεί ΧΝΝ και η ΧΝΝ υπέρταση.
• Επίμονη πρωτεϊνουρία (λεύκωμα στα ούρα) σημαίνει ότι η ΧΝΝ είναι παρούσα.
• Οι ομάδες υψηλού κινδύνου περιλαμβάνονται τα άτομα με ιστορικό διαβήτη, υπέρτασης και οικογενειακό ιστορικό κάποιας νεφρικής νόσου.
• Το τελικό στάδιο της ΧΝΝ αντιμετωπίζεται με μεθόδους υποκατάστασης της νεφρικής λειτουργίας όπως είναι η αιμοκάθαρση και η περιτοναϊκή κάθαρση. Η μόνη θεραπεία της ΧΝΝ στο τελικό στάδιο είναι η μεταμόσχευση νεφρού από ζώντα ή από πτωματικό δότη.

Απλές εξετάσεις μπορούν να ανιχνεύσουν  εγκαίρως την παρουσία ΧΝΝ:

• Τακτική μέτρηση της αρτηριακής πίεσης.
• Λεύκωμα στα ούρα ( τυχαίο δείγμα ή ούρα 24ώρου).
• Κρεατινίνη ορού
• Γενική ανάλυση ούρων

Τι προκαλεί την εκδήλωση της ΧΝΝ;

Οι δύο κύριες αιτίες της χρόνιας νεφρικής νόσου είναι ο διαβήτης και η υψηλή αρτηριακή πίεση, οι οποίες είναι υπεύθυνες για μέχρι και τα δύο-τρίτα των περιπτώσεων. Ο διαβήτης συμβαίνει όταν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα είναι πολύ υψηλά, προκαλώντας βλάβη σε πολλά όργανα του σώματος , συμπεριλαμβανομένων των νεφρών και της καρδιάς, καθώς και τα αιμοφόρων αγγείων, των νεύρων, του εγκεφάλου και των ματιών. Η υψηλή αρτηριακή πίεση αίματος ή η λεγόμενη υπέρταση, συμβαίνει όταν η πίεση του αίματος στα τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων αυξάνει. Αν παραμείνει αρρύθμιστη, η υψηλή αρτηριακή πίεση μπορεί να είναι η κύρια αιτία καρδιακών επεισοδίων, εγκεφαλικών επεισοδίων και χρόνιας νεφρικής νόσου. Επίσης, η ύπαρξη χρόνιας νεφρικής νόσου μπορεί να προκαλέσει υψηλή αρτηριακή πίεση.

Άλλες καταστάσεις που επηρεάζουν τα νεφρά είναι οι εξής:

• Σπειραματονεφρίτιδες, μια οικογένεια από νόσους που προκαλούν φλεγμονή στην ανατομική και λειτουργική μονάδα του νεφρού (σπειράματα του νεφρού). Αυτές οι διαταραχές είναι η τρίτη πιο συχνή αιτία της ΧΝΝ.
  
• Κληρονομικές ασθένειες, όπως η πολυκυστική νόσος των νεφρών, η οποία προκαλεί την παρουσία πολλαπλών κύστεων στους νεφρούς που αλλοιώνουν την αρχιτεκτονική τους.
  
• Δυσπλασίες που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια την ενδομήτριας ζωής. Για παράδειγμα, μία στένωση μπορεί να εμποδίζει τη φυσιολογική εκροή των ούρων και έτσι τα ούρα παλινδρομούν πίσω μέχρι το νεφρό. Αυτό προκαλεί υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις και μπορεί να βλάψει τους νεφρούς σε βάθος χρόνου.

• Καρδιακή ανεπάρκεια ή ηπατική ανεπάρκεια

• Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος και άλλες ασθένειες που επηρεάζουν το ανοσοποιητικό σύστημα του σώματος ( οι λεγόμενες αυτοάνοσες παθήσεις με πολυσυστηματικές εκδηλώσεις εκτός των νεφρών).
  
• Ιογενείς λοιμώξεις, όπως ηπατίτιδα Β, ηπατίτιδα C και HIV.

• Aποφρακτικά αίτια που προκαλούν «εμπόδια» στο ουροποιητικό σύστημα, όπως λίθους στους νεφρούς, οι όγκοι ή ένας υπερτροφικός προστάτης αδένας στους άνδρες.
  
• Επαναλαμβανόμενες και υποτροπιάζουσες λοιμώξεις του ουροποιητικού ανεξαρτήτως αιτιολογίας.

Ποια είναι τα συμπτώματα της ΧΝΝ;

Οι περισσότεροι άνθρωποι με χρόνια νεφρική νόσο δεν έχουν κανένα σύμπτωμα μέχρι αυτή να έχει εξελιχθεί σε στάδιο όπου η κατάσταση δεν είναι πλέον αναστρέψιμη. Στα προχωρημένα στάδια, οι ασθενείς μπορεί να εντοπίσουν κάποια από τα παρακάτω στην καθημερινότητα τους:

• Αισθάνονται εύκολοι κόπωση και έχουν λιγότερη ενέργεια σε σχέση με παλαιότερα.
• Έχουν πρόβλημα συγκέντρωσης.
• Έχουν ανορεξία ή/ και ναυτία.
• Έχουν διαταραχές ύπνου.
• Έχουν μυϊκές κράμπες κατά τη διάρκεια της νύχτας.
• Έχουν πρησμένα πόδια (κυρίως ορατά στην περιοχή των αστραγάλων).
• Έχουν πρήξιμο γύρω από τα μάτια σας, ειδικά το πρωί.
• Έχουν ξηρό δέρμα και κνησμό.
• Έχουν συχνοουρία, ιδιαίτερα τη νύχτα.

Ο καθένας μπορεί να έχει χρόνια νεφρική νόσο σε οποιαδήποτε ηλικία. Ωστόσο, μερικοί άνθρωποι από τον γενικό πληθυσμό, είναι πιο πιθανό από άλλους να αναπτύξουν νεφρική ανεπάρκεια.

Αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης νεφρικής νόσου έχουν οι ακόλουθες κατηγορίες ασθενών:

• Άτομα με σακχαρώδη διαβήτη.
• Όσοι έχουν υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση).
• Όσοι έχουν οικογενειακό ιστορικό χρόνιας νεφρικής νόσου.
• Οι ηλικιωμένοι.

Τι ονομάζουμε ρυθμό σπειραματικής διήθησης (GFR);

Ο ρυθμός σπειραματικής διήθησης (GFR) είναι μία μέθοδος αξιολόγησης του επίπεδο της λειτουργίας των νεφρών. Ο GFR μπορεί να είναι επηρεασμένος σε ύπαρξη κάποιας νεφρικής νόσου και μπορεί να μετρηθεί σε όλα τα στάδια. Έτσι ο νεφρολόγος μπορεί να ανιχνεύσει κάποια έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας πριν την σημαντική αύξηση της κρεατινίνης στον ορό.  Ο εκτιμώμενος ρυθμός σπειραματικής διήθησης μπορεί να υπολογιστή από διάφορες παραμέτρους, όπως η τιμή της κρεατινίνης στο αίμα, η ηλικία, η φυλή και το φύλο.

Όσο πιο νωρίς ανιχνεύσουμε κάποια νεφρική νόσο, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα επιβράδυνσης ή διακοπής της εξέλιξης της.

Τι θα συμβεί αν τα αποτελέσματα των εξετάσεων δείχνουν ότι μπορεί κάποιο άτομο να έχει χρόνια νεφρική νόσο;

Ο ειδικός νεφρολόγος σας θα θέλει να επιβεβαιώσει τη διάγνωση και να διαπιστώσει τη νεφρική λειτουργία, ώστε να σχεδιάσει ένα πλάνο θεραπείας και εξατομικευμένης συμβουλευτικής.

Εκτός από τον υπολογισμό του ρυθμού σπειραματικής διήθησης, χρήσιμα δεδομένα μπορεί να λάβει κάποιος και από άλλες εξετάσεις όπως το υπερηχογράφημα νεφρών- ουρητήρων- κύστεως, το οποίο περιγράφει πληροφορίες για το μέγεθος των νεφρών, την παρουσία λίθων ή μορφωμάτων αλλά και την συνολική δομή του ουροποιητικού συστήματος.

Έπειτα από έναν πλήρη εργαστηριακό έλεγχο, είναι πιθανόν  για την τεκμηρίωση της διάγνωσης ο ειδικός νεφρολόγος σας να σας κατευθύνει σε διενέργεια βιοψίας νεφρού για την τεκμηρίωση της διάγνωσης και την απόφαση για περαιτέρω θεραπεία. Με τη νεφρική βιοψία, ο γιατρός αφαιρεί μικρά τμήματα του ιστού των νεφρών, τα οποία εξετάζονται με τη βοήθεια των παθολογοανατόμων κάτω από ένα μικροσκόπιο. Για συγκεκριμένες παθήσεις, η έγκυρη διάγνωση απαιτεί τη διενέργεια βιοψίας νεφρού.

Μπορεί η ΧΝΝ να αντιμετωπιστεί επιτυχώς;

Πολλές ασθένειες των νεφρών μπορούν να αντιμετωπιστούν με επιτυχία. Η τακτική ρύθμιση και θεραπεία ασθενειών όπως ο σακχαρώδης διαβήτης και η υπέρταση μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της εκδήλωσης ΧΝΝ ή να μειώσει τις πιθανότητες για την εξέλιξη της. Λίθοι στους νεφρούς και λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος συνήθως μπορούν να θεραπευθούν με επιτυχία. Δυστυχώς, τα ακριβή αίτια ορισμένων ασθενειών των νεφρών είναι ακόμη άγνωστα, και ειδικές θεραπείες δεν είναι ακόμα διαθέσιμες.

Κάποιες φορές, ακόμα και παρά τη θεραπεία, η χρόνια νεφρική νόσος μπορεί να εξελιχθεί σε νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου, που απαιτεί κάποια μέθοδο υποκατάστασης, αιμοκάθαρση, περιτοναϊκή κάθαρση ή μεταμόσχευση νεφρού.

Μέτρα για τη μείωση της εξέλιξης και την αντιμετώπιση της ΧΝΝ

• Έλεγχος της υψηλής αρτηριακής πίεσης- τακτική παρακολούθηση
• Διατροφή σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες- απώλεια βάρους αν είναι απαραίτητο
• Κατάλληλη φυσική δραστηριότητα
• Διαχείριση της αναιμίας με κατάλληλη αγωγή
• Αντιμετώπιση της οστικής νόσου που σχετίζεται με την ΧΝΝ
• Αντιμετώπιση της οξέωσης
• Αξιολόγηση της φαρμακευτικής αγωγής- αποφυγή χρήσης φαρμάκων που μπορεί να οδηγήσουν σε επιδείνωση, όπως τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη
• Τακτική νεφρολογική παρακολούθηση με τις απαιτούμενες εξετάσεις
• Προετοιμασία για θεραπεία υποκατάστασης της νεφρικής λειτουργίας (αιμοκάθαρση, περιτοναϊκή κάθαρση ή/και μεταμόσχευση νεφρού), όταν πλέον είναι αναγκαίο.

Τι ισχύει για την ΧΝΝ τελικού σταδίου για την Ελλάδα;

Η χώρα μας ακολουθεί την επίπτωση της ΧΝΝ τελικού σταδίου στις υπόλοιπες χώρες του Δυτικού κόσμου (1/1000 περιπτώσεις στον γενικό πληθυσμό). Αυτή τη στιγμή, περίπου 12.000 ασθενείς βρίσκονται σε θεραπεία υποκατάστασης της νεφρικής λειτουργίας με αιμοκάθαρση ( τεχνητός νεφρός) και περίπου 700 ασθενείς σε περιτοναϊκή κάθαρση. Όσον αφορά αυτούς  που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση εξυπηρετούνται περίπου  κατά τα 2/3 από ιδιωτικά κέντρα- μονάδες χρόνιας αιμοκάθαρσης και κατά το 1/3 στα δημόσια νοσοκομεία της χώρας.  Ενώ, οι ασθενείς υπό περιτοναϊκή κάθαρση εξυπηρετούνται αποκλειστικά από τα δημόσια νοσοκομεία που διαθέτουν αντίστοιχα εξειδικευμένα  τμήματα περιτοναϊκής κάθαρσης.

Υπάρχει περίπτωση κάποιος που πάσχει από ΧΝΝ τελικού σταδίου να θεραπευτεί μόνο με φάρμακα, διατροφή ή άλλη θεραπεία;

Υπάρχουν περιπτώσεις ασθενών, οι οποίοι βρίσκονται σε προτελικό στάδιο της ΧΝΝ και επιδεινώνονται παροδικά, λόγω κάποια λοίμωξης( ιογενούς ή βακτηριακής) ή λόγω απόφραξης, μετά από χειρουργική επέμβαση, λόγω αφυδάτωσης ή χρήσης κάποιομ φαρμάκων ή άλλων αιτιών, με αποτέλεσμα να χρειάζονται προσωρινή υποκατάσταση με αιμοκάθαρση. Στη συνέχεια, με προσεκτική παρακολούθηση και αντιμετώπιση του αιτίου, οι ασθενείς αυτοί βελτιώνονται και αλλάζουν στάδιο. Αυτό δεν σημαίνει ότι η νόσος θεραπεύτηκε, αλλά ότι ο αιτιολογικός παράγοντας εξαλείφθηκε και κατ΄ επέκταση βελτιώθηκε η νεφρική λειτουργία.  Επίσης, κάποιοι ασθενείς με τον φόβο της ένταξης σε αιμοκάθαρση, κάνουν πολύ αυστηρή διατροφή σε σημείο να χάνουν πολλά κιλά και μυϊκή μάζα και έτσι να μειώνεται η τιμή της κρεατινίνης στον ορό. Αυτή η τακτική της δραστικής μείωσης των λευκωμάτων (αυστηρή δίαιτα με αποφυγή κρεατικών, πουλερικών, γαλακτοκομικών και ψαριών) δεν θεωρείται συνετή, καθώς μειώνει μεν παροδικά την τιμή της κρεατινίνης στον ορό, αλλά σε βάθος χρόνου οδηγεί σε υποθρεψία και μείωση στο προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών μας, οπότε δεν συστήνεται.