Οι όγκοι του ουροποιητικού συστήματος περιλαμβάνουν  κακοήθεις και καλοήθεις μορφές.

Οι όγκοι αυτοί μπορούν να αναπτυχθούν στον νεφρό αλλά και στην αποχετευτική οδό: τη νεφρική πύελος, τον ουρητήρα, την ουροδόχο κύστη, την ουρήθρα, τον προστάτη, το πέος και τους όρχεις με τα εξαρτήματά του (επιδιδυμίδα, σπερματικός πόρος).

Παρακάτω περιγράφονται τα χαρακτηριστικά των τριών σημαντικότερων νεοπλασιών του ουροποιητικού.

Καρκίνος νεφρού

Σήμερα παρά τις διαγνωστικές εξελίξεις περίπου το 20 έως 30% των ασθενών με καρκίνο νεφρού διαγιγνώσκεται καθυστερημένα, δηλαδή με μεταστάσεις, που σημαίνει κακή πρόγνωση. Η συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του νεφρού παγκόσμια είναι 4,4 ανά 100.000 κατοίκους  (6 ανά 100.000 στους άνδρες και 3 ανά 100.000 στις γυναίκες). Περίπου το 80% των ασθενών με καρκίνο του νεφρού είναι μεταξύ 40 και 69 ετών. Η συχνότερη μορφή καρκίνου των νεφρών στους ενήλικες είναι το νεφροκυτταρικό καρκίνωμα (renal cell cancer) που αποτελεί το 85% όλων των νεοπλασιών των νεφρών. Το κάπνισμα αποτελεί παράγοντα κινδύνου για καρκίνο του νεφρού (ο κίνδυνος σε άτομα που καταναλώνουν 20 τσιγάρα ανά εικοσιτετράωρο αυξάνει κατά 60 έως 100% σε σχέση με τους μη καπνιστές). Άλλοι παράγοντες κινδύνου μπορεί να είναι η παχυσαρκία,  η υπέρταση, η  πολυκυστική νόσος των νεφρών, η έκθεση σε τοξικά στοιχεία (π.χ. ασβέστης και πετρελαϊκά προϊόντα), κληρονομικότητα, χρόνια λοίμωξη από τον ιό της Ηπατίτιδας C και η δρεπανοκυτταρική αναιμία. Αντίθετα, η κατανάλωση καφεΐνης σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο για καρκίνο του νεφρού. Ο νεφρικός καρκίνος φαίνεται να είναι συχνότερος σε ασθενείς υπό αιμοκάθαρση. Συγκεκριμένα, διαπιστώνεται στο 60 έως 80% αυτών που υποβάλλονται για 4 έτη σε αιμοκάθαρση και στο 90% σε ασθενείς υπό αιμοκάθαρση για πάνω από 8 έτη.

Πάνω από το 50% των νεφρικών καρκίνων διαπιστώνεται τυχαία, καθιστώντας την κλασική τριάδα του πόνου στην οσφύ, της μαζικής αιματουρίας και της ψηλαφητής κοιλιακής μάζας λιγότερο συχνή από ότι στο παρελθόν. Δυστυχώς, ο καρκίνος του νεφρού μπορεί να εκδηλωθεί και με συμπτώματα που οφείλονται σε μεταστάσεις, όπως δύσπνοια, βήχα, οστικούς πόνους, απώλεια βάρους, αναιμία κ.α.

Περίπου το 85% των νεφρικών μαζών, που θεωρείται ότι αποτελούν καρκίνο του νεφρού στις απεικονιστικές εξετάσεις, είναι καρκίνοι κατά τη νεφρεκτομή. Ο νεφρικός καρκίνος είναι ιάσιμος με χειρουργική αφαίρεση του όγκου ακόμα και αν και ένα μικρό ποσοστό ατόμων με αυτόν κινδυνεύει να υποτροπιάσει. Η θεραπεία του καρκίνου των νεφρών εξαρτάται πάντα από το στάδιο της διάγνωσης και είναι κυρίως χειρουργική. Όσο πιο νωρίς εντοπιστεί ο όγκος (δεν υπάρχουν μεταστάσεις), τότε μετά την αφαίρεση του καρκίνου του νεφρού, ο ασθενής μπορεί να αποφύγει τις υποτροπές. Οι νεφρικοί όγκοι είναι συνήθως ανθεκτικοί στην ακτινοβολία και τη χημειοθεραπεία. Ανάλογα με το μέγεθος και τη θέση του όγκου προτείνεται (Ριζική/μερική νεφρεκτομή). Σε μικρούς όγκους που εντοπίζονται στην περιφέρεια του νεφρού μπορεί να γίνει καταστροφή του όγκου με ραδιοσυχνότητες ή κρυοθεραπεία που είναι και οι ελάχιστα επεμβατικές μέθοδοι για την αντιμετώπιση των συγκεκριμένων όγκων.

Σε ασθενείς με μικρές νεφρικές μάζες και υποκείμενη χρόνια νεφρική νόσο ή παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη χρόνιας νεφρικής νόσου μετά από χειρουργική επέμβαση, θα πρέπει να έχουν νεφρολογική φροντίδα και οδηγίες πριν και μετά τη νεφρεκτομή.

Καρκίνος της ουροδόχου κύστεως

O καρκίνος της ουροδόχου κύστεως είναι ο τέταρτος συχνότερος καρκίνος στους άνδρες και ο όγδοος στις γυναίκες. Είναι ο δεύτερος σε συχνότητα καρκίνος του ουροποιογεννητικού συστήματος μετά τον καρκίνο του προστάτη. Το 60% των περιπτώσεων καρκίνου της ουροδόχου κύστεως εμφανίζεται σε χώρες με υψηλότερο εισόδημα και είναι συχνότερος στο υς άνδρες μεγαλύτερης ηλικίας. Ξεκινά συνήθως στα κύτταρα (ουροθηλιακά) που βρίσκονται μέσα στην ουροδόχο κύστη, στο σημείο όπου «αποθηκεύονται» τα ούρα. Οι τύποι του καρκίνου αυτού είναι το ουροθηλιακό καρκίνωμα, το πλακώδες καρκίνωμα και το αδενοκαρκίνωμα. Περίπου 7 στους 10 καρκίνους της ουροδόχου κύστης εντοπίζονται σε πρώιμο στάδιο, με αποτέλεσμα τα ποσοστά επιβίωσης να είναι μεγάλα. Ωστόσο, υπάρχει ενδεχόμενο να υποτροπιάσει και άρα, είναι πολύ απαραίτητη η τακτική παρακολούθηση για αρκετά χρόνια μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας. Οι σημαντικότεροι και επιβεβαιωμένοι παράγοντες υπεύθυνοι για καρκίνο της ουροδόχου κύστεως είναι το κάπνισμα και η παρατεταμένη έκθεση σε αρωματικές αμίνες. Η διάρκεια του καπνίσματος και ο αριθμός των τσιγάρων ανά εικοσιτετράωρο σχετίζονται άμεσα με την επίπτωση του καρκίνου της ουροδόχου κύστεως. Οι μόνιμοι καθετήρες της ουροδόχου κύστεως και οι λίθοι της, είναι σημαντικοί παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη αυτής της μορφής του καρκίνου.

Η αιματουρία αποτελεί το σήμα κατατεθέν του καρκίνου της ουροδόχου κύστεως και διαπιστώνεται στο 85 έως 90% των ασθενών κατά τη διάγνωση της νόσο. Μπορεί να είναι μικροσκοπική ή μακροσκοπική, συνεχής ή διαλείπουσα. Εάν υπάρχει έντονη αιματουρία δε σημαίνει ότι ο ασθενής είναι σε προχωρημένο στάδιο. Οποιοσδήποτε βαθμός αιματουρίας απαιτεί έλεγχο για το ενδεχόμενο καρκίνου της κύστεως ακόμη και στις περιπτώσεις που διαπιστώνεται κάποια άλλη πιθανή αιτία (όπως νεφρολιθίαση, κυστίτιδα). Κάποιοι ασθενείς αναφέρουν επιτακτική ούρηση, συχνοουρία και καύσο στην ούρηση. Σε προχωρημένη ή μεταστατική νόσο μπορεί να εμφανιστεί οσφυϊκό άλγος από διάταση του νεφρού και πίεσης των ουρητήρων από διογκωμένους λεμφαδένες, λεμφοίδημα, οστικά άλγη από μεταστάσεις σε οστά και γενικά συμπτώματα όπως αδυναμία, απώλεια βάρους και γενικευμένη κακουχία.

Η κυστεοσκόπηση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη διάγνωση του καρκίνου της ουροδόχου κύστεως και αποτελεί την εξέταση εκλογής. Η αξονική τομογραφία και η μαγνητική τομογραφία (η τελευταία χρησιμοποιείται κυρίως για τη σταδιοποίηση της νόσου) μπορεί να χρησιμοποιηθούν για τον προσδιορισμό του σταδίου του καρκίνου της ουροδόχου κύστεως.

Η επιλογή της θεραπείας του καρκίνου της ουροδόχου κύστης γίνεται βάσει του σταδίου της νόσου, του είδους της, της ηλικίας και της συνολικής κατάστασης υγείας του ασθενούς. Μπορεί να εφαρμοστεί χειρουργική επέμβαση, χημειοθεραπεία, αναδιαμόρφωση του ουροποιητικού συστήματος, συστηματική χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία και ανοσοθεραπεία. Η διουρηθρική αφαίρεση του όγκου δεν συστήνεται ως μονοθεραπεία για τους περισσότερους ασθενείς. Για όγκους με μυϊκή διήθηση θεραπεία εκλογής είναι η ριζική κυστεκτομή. Στους άνδρες η ριζική κυστεκτομή περιλαμβάνει την ουροδόχο κύστη, τον προστάτη, τις σπερματοδόχους κύστεις και την εγγύς ουρήθρα. Ενώ στις γυναίκες περιλαμβάνει την ουροδόχο κύστη, την ουρήθρα, τη μήτρα, τις σάλπιγγες, τις ωοθήκες, το πρόσθιο κολπικό τοίχωμα και την περιβάλλουσα περιτονία, αλλά και τμήμα του παχέος εντέρου. Η συστηματική χημειοθεραπεία χρησιμοποιείται για καρκίνους με μεταστάσεις

Ο European Society for Medical Oncology (ESMO) προτείνει οι ασθενείς που ακολουθούν θεραπεία με στρατηγικές διατήρησης της ουροδόχου κύστεως να υποβάλλονται σε κυστεοσκόπηση και κυτταρολογική εξέταση ούρων κάθε 3 μήνες για τα πρώτα 2 έτη και κάθε 6 μήνες στη συνέχεια. Τέλος, σε περιπτώσεις ολικής κυστεκτομής διενεργείται αναδιαμόρφωση του ουροποιητικού  με ουρητηροδερμοστομία για να δημιουργηθεί νέα δίοδος των ούρων προς τα έξω.

Καρκίνος του προστάτη

Παγκοσμίως, ο καρκίνος του προστάτη είναι ο συχνότερα διαγιγνωσκόμενος μεταξύ των ανδρών και αποτελεί την πέμπτη συχνότερη αιτία θανάτου. Είναι ιδιαίτερα συχνός στις αναπτυγμένες χώρες, σε σύγκριση με τις αναπτυσσόμενες. Ο πιο σημαντικός από τους παράγοντες κινδύνου για καρκίνο του προστάτη είναι η μεγάλη ηλικία, αφού διαπιστώνεται στο 30% των ανδρών στα 50 τους και στο 80% στα 70 τους έτη. Άλλοι παράγοντες κινδύνου είναι το θετικό οικογενειακό ιστορικό, η φυλή (οι αφρικανοί παρουσιάζουν καρκίνο του προστάτη συχνότερα από τους ασιάτες ή τους λευκούς) και τέλος η διατροφή.  Μειωμένη συχνότητα καρκίνου του προστάτη διαπιστώνεται σε αυξημένη φυσική δραστηριότητα, αλλά και σε όσους λαμβάνουν στατίνες, βιταμίνη  D ή καταναλώνουν πολλά ψάρια.

Οι άνδρες με αυξημένο ΒΜΙ κατά 5 kg/m² έχουν 20% μεγαλύτερο κίνδυνο για θάνατο από καρκίνο του προστάτη. Γενικότερα, οι μεγαλόσωμοι άνδρες φαίνεται να έχουν μάλλον αυξημένο συνολικό κίνδυνο για καρκίνο του προστάτη. Ακόμα, η άσκηση σχετίζεται με μικρότερη συχνότητα καρκίνου του προστάτη, ενώ το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο για θάνατο από καρκίνο του προστάτη. Επιδημιολογικές μελέτες υποστηρίζουν την προστατευτική επίδραση της ντομάτας έναντι του καρκίνου του προστάτη (κυρίως της μαγειρεμένης), όπου η πυκνότητα του λυκοπένιου είναι μεγαλύτερη. Η αυξημένη συχνότητα σεξουαλικών επαφών σχετίζεται με μικρότερη συχνότητα καρκίνου του προστάτη, ενώ η μειωμένη δεν φαίνεται να παίζει κάποιο ρόλο.

Δεν υπάρχουν χαρακτηριστικά συμπτώματα που μπορεί να οδηγήσουν στην πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη. Συνήθως είναι τελείως ασυμπτωματικός στα αρχικά στάδια. Σε πιο προχωρημένο στάδιο μπορεί να υπάρχουν δυσουρικά ενοχλήματα ως αποτέλεσμα της αύξησης του όγκου του προστάτη, πόνος στα οστά και στυτική δυσλειτουργία. Μπορεί επίσης να υπάρχει αίμα στα ούρα ή στο σπέρμα που απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση. Σε πολύ προχωρημένα στάδια συνήθως υπάρχουν συμπτώματα απόφραξης του ουροποιητικού που μπορεί να φτάσουν στην επίσχεση των ούρων ή στην απόφραξη των ουρητήρων και στη νεφρική ανεπάρκεια. Συχνά ο όγκος γίνεται αντιληπτός από τις μεταστάσεις και κυρίως με την εμφάνιση οστικού πόνου και παθολογικών καταγμάτων.

Ο καρκίνος του προστάτη συχνά διαγιγνώσκεται στα πλαίσια ρουτίνας με δακτυλική εξέταση. Το PSA βρίσκεται αυξημένο στο 25% των περιπτώσεων καρκίνου του προστάτη, ενώ είναι αυξημένο και σε φλεγμονώδεις νόσους του προστάτη, σε καλοήθη υπερπλασία του, αλλά και μετά από εκσπερμάτιση. Προτείνεται μια περίοδος αποχής 48 ωρών μετά την τελευταία εκσπερμάτιση για τον προσδιορισμό του PSA, αλλά και μετά από έλεγχο του προστάτη με δακτυλική εξέταση. Συνηθέστερα, ο καρκίνος του προστάτη διαγιγνώσκεται  με τη δακτυλική εξέταση και τον προσδιορισμό του PSA. Παρόλα αυτά, η ευαισθησία της δακτυλικής εξέτασης είναι περιορισμένη, επειδή το δάχτυλο δεν μπορεί να φτάσει και να ελέγξει ολόκληρο τον αδένα.

Ο καρκίνος στον προστάτη δεν είναι ίδιος σε όλους τους άντρες, ούτε εξίσου επιθετικός. Εκτιμάται ότι 1 στους 6 άνδρες θα διαγνωστεί με καρκίνο του προστάτη, αλλά μόνο  για τον 1 στους 36 αναμένεται να είναι θανατηφόρος. Αναλόγως με το στάδιο της νόσου και την επιθετικότητα της, ο θεράπων ουρολόγος θα αποφανθεί για την κατάλληλη θεραπεία (προστατεκτομή ριζική ή μερική, ακτινοθεραπείες ή/ και χημειοθεραπείες, ορμονοθεραπεία). Οι μακροχρόνιες ανεπιθύμητες εκδηλώσεις της ριζικής προστατεκτομής είναι η σεξουαλική δυσλειτουργία στο 20 έως 70% των περιστατικών και η ακράτεια των ούρων στο 15 έως 50%.